Εγκύκλιος της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου
Άνθιμος ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης
Ευλαβέστατοι ιερείς και οσιώτατοι ιερομόναχοι, ευγενέστατοι άρχοντες και χρησιμώτατοι έμποροι και λοιποί ευλογημένοι χριστιανοί, οι συγκροτούντες την εν Βιέννη ορθόδοξον Κοινότητα της Καπέλλης, τέκνα εν Κυρίω αγαπητά της ημών μετριότητος, χάρις είη υμίν και ειρήνη παρά Θεού παρ’ ημών δε ευχή, ευλογία και συγχώρησις.
Προ ικανού καιρού με ούκ ολίγην θλίψιν πληροφορείται η αγία του Χριστού Εκκλησία παρά πάσα ελπίδα ότι υμείς οι αυτόθι διατελούντες ευλογημένοι ορθόδοξοι χριστιανοί, τέκνα γνήσια όντες της κοινής ταύτης Μητρός αγίας Ανατολικής Εκκλησίας και τω γάλακτι της ευσεβείας εκ προγόνων ανατεθραμένοι, περιπέσατε όμως εις λάθος εφάμαρτον αποβαλόντες από της Ιεράς υμών Εκκλησίας την αρχαίαν και πατροπαράδοτον εκκλησιαστικήν μουσικήν και αντεισάξαντες ξένην τινά τετράφωνον, την οποίαν προσηρμόσατε δια ξένης υφηγήσεως εις τας ιεράς ακολουθίας. Η είδησις αύτη διετάραξε και κατέθλιψεν ημάς δικαίως, ού μόνον διότι η άνευ άδείας εκκλησιαστικής μετακίνησις αρχαίας ιεράς παραδόσεως εμφαίνει αυθαίρετον επέμβασιν επί πράγματος αναγομένου τη Εκκλησία και λεληθότως παρεκτρέπει και εις άλλας επικινδύνους αφορμάς τους μεταξύ τοσούτων ετεροδόξων ευρισκομένους ολίγους ορθοδόξους, καθ’όσον μάλιστα η μεταρρύθμισις προσεγγίζει εις αλλότρια έθιμα, αλλά και δια την φύσιν αυτήν του πράγματος, καθ’ ότι είναι φανερόν ότι η καινοφανής τετράφωνος μουσική δια το εκλελυμένον αυτής μέλος υπάρχει ανοίκειος τη εκκλησιαστική ευπρεπεία και επομένως η είσαξις αυτής εις τας ιεράς ακολουθίας αντιβαίνει εις τους ιερούς κανόνας της Εκκλησίας ήτις παρέλαβεν αινείν τον Θεόν εν ωδαίς πνευματικαίς και κατανυκτικοίς ευπρεπέσιν ύμνοις, όν τρόπον υπάρχουσι τα εν τη αρχαία εκκλησιαστική ημών μουσική μεμουσουργημένα τοσαύτα θεοτερπή και ψυχοσωτήρια άσματα των θείων ημών Πατέρων.
Άπορον δε ηγησάμεθα πώς εφάνη υμίν ανεκτόν το να απομακρύνητε εαυτούς από τα ιερά εκείνων ίχνη, παραγκωνίζοντες την υπό των θεσπεσίων αυτών ανδρών καθαγιασθείσαν και καθιερωθείσαν και ταις χριστιανικαίς ακοαίς συνήθη και σεβαστήν ιεράν ασματικήν, ήτις επίσης μετά των άλλων πατρικών παραδόσεων χαρακτηρίζει των Ορθοδόξων Γραικών το πλήρωμα και να κατακολουθήσητε εις ξενικάς και αλλοτρίας αυταρέσκους υφηγήσεις χωρίς να παρατηρήσητε ότι ο τρόπος υμών ούτος και υμάς καθιστά υπαιτίους εγκλήματι κανονικώ και τη κοινή Μητρί των ευσεβών Αγία του Χριστού Εκκλησία, ήτις ουδαμώς ανέχεται οιανδήποτε μετακίνησιν των αρχαίων χριστιανικών εθίμων και τάξεων, έσται λύπης καιρίας παραίτιος και τοις λοιποίς των ορθοδόξων σκανδαλώδης .
Δια τούτους και άλλους ουσιώδεις λόγους, ημείς τε και η περί ημάς Ιερά Σύνοδος των αγίων αρχιερέων εγκρίναντες κοινή γνώμη εξεδώκαμεν εγκυκλίους¹ εν τύποις εκκλησιαστικάς ημών επιστολάς διασαλπίζουσας την επί του αντικειμένου τούτου εκκλησιαστικήν ημών έγκρισιν και απόφασιν ήτις εστίν η κατάργησις της τετραφώνου μουσικής από των ιερών ακολουθιών εν ταις απανταχού ορθοδόξοις Εκκλησίαις και η απαράκρουστος χρήσις της ημετέρας εκκλησιαστικής κανονικοίς λόγοις συνιστωμένοις καθώς εκ των στελλομένων προς υμάς εντύπωσιν θέλετε πληροφορηθή ακριβέστερον υμάς τους την ορθόδοξον αυτόθι Κοινότητα θείω ελέει συγκροτούντας μη μετακινείν όρια αιώνια, ά οι Πατέρες ημών έθεντο (Παροιμ.κβ΄28) μηδέ διαιρείν την εν τοις ιεραίς ακολουθίαις και προσευχαίς ενότητα της Εκκλησίας, μη δε αφαιρείν του των Γραικών ορθοδόξου Γένους εκ των αυχημάτων το κάλλιστον, αλλ΄ως τέκνα γνήσια της αγίας ημών Εκκλησίας εμμένοντες εις την διατήρησιν των πατροπαραδότων αυτής ιερών τάξεων και σεβασμίων παραδόσεων να καταπαύσητε την αλλόφυλον μελωδίαν της τετραφώνου μουσικής εν αμφοτέραις ταις αυτόθι ιεραίς Εκκλησίαις και πάλιν αντεισάξητε την πάτριον και αρχαιοπαράδοτον , μηδόλως διαφωνούντες των λοιπών ορθοδόξων Γραικικών Εκκλησιών, μηδέ καθιστάμενοι αίτιοι σκανδάλου και προσκόμματος τω χριστωνύμω πληρώματι δια της τοιαύτης καινοτομίας αλλά μιμούμενοι τους αειμνήστους θεοφιλείς κτήτορας της ιεράς αυτής Εκκλησίας της Καπέλλης, οίτινες διετέλεσαν ακριβείς φύλακες των ιερών και πατρίων εκκλησιαστικών εθίμων και υπερασπισταί του εθνικού χαρακτήρος, να φιλοτημηθήτε ώστε και τοις μεθ’ υμάς να αφήσητε τύπους και παραδείγματα χριστιανικών αρετών και ζήλου θεαρέστου.
Ταύτα εκ προνοίας εκκλησιαστικής συμβουλεύομεν και υποτιθέμεθα υμίν, περιμένοντες τα αποτελέσματα των πατρικών ημών παραινέσεων παρά της υικής και χριστιανικής προθυμίας σας, ίνα καταστέψωμεν υμάς ταις εγκαρδίοις συνοδικαίς ημών ευχαίς και τοις δικαίοις επαίνοις και εγκωμίοις.
Η δε του Θεού χάρις και το άπειρον έλεος είη μεθ’ υμών
Αωμς΄(1846) Νοεμβρίου ε΄
¹Εις μίαν εγκύκλιον τοιαύτην, κατά τον Νοέμβριον του 1846 η Ιερά Σύνοδος έγραψε μεταξύ άλλων το εξής:
« Αύτη η εφάμαρτος καινοτομία…. Ακροσφαλής και επικίνδυνος και αφορμής μειζόνων παραβάσεων και νεωτερισμών παρεκτική, θλίβει την καρδίαν ημών, καθόσον φέρει και εις απρόοπτους άλλους κινδύνους, οσάκις μάλιστα προσεγγίζει οις των ξένων και ετεροδόξων εθίμοις…
Εκτός δε τούτων, επειδή άπαντα σχεδόν τα της Εκκλησίας ημών ιερά άσματα και μελωδήματα συνεγράφησαν κατά τε περίοδον και κατά την λέξιν επι ταύτη τη εκκλησιαστική μουσική, είναι φανερόν ότι δεν δύναται να ψαλώσι μεθαρμοσθέντα και συγκραθέντα εις άλλον ξενικώτερον τρόπον, χωρίς να μεταβάλωσι τον εμμελή ρυθμό αυτών εις αλλόκοτον και ασύστατον ψυχρότητα άνευ κατανύξεως… δια την τετράφωνον αρμονίαν καταθέλγει την ακοήν, ελκύει την αίσθησιν και καταχαυνοί την ψυχήν και είναι λοιπόν μουσική ουχί προσευχομέων και δοξολογούντων τον Θεόν εν ευλαβεία και φόβω, αλλά των ως επί διαχύσει ευφραινομένων, αναμιγνύουσα τας αγγελικάς δοξολογίας των ιερών προσευχών με μέλη εμπαθή, βεβηλούσα τα πνευματικά άσματα με εξωτερικάς καινοφωνίας…
Η ηδυπαθής και απρεπής μελωδία απομακρύνεται του σωτηρίου σκοπού της προσευχής, της δια των ιερών ψαλμωδιών γιγνομένης, είγε παράκλησις ούσα προς Θεόν προς εξιλέωσιν των αμαρτιών, απαιτεί ομολογουμένως και ήθος και καρδίαν και ακοήν πνευματικήν όλως και κατανενυγμένην και οιασούν βιωτικής ιδέας και αφορμής ελευθέραν…
Η αγία ημών Εκκλησία ουδεμίαν ανέχεται περί ταύτην την ιεράν αυτής μουσικήν
καινοτομίαν και νεωτερισμόν… δια τούδε του Πατριαρχικού και Συνοδικού Γράμματος διακηρύττουσα απαράδεκτον και κατάκριτον εν ταις εκκλησιαστικαίς ακολουθίαις και υμνωδίαις παρείσφρησιν, είσαξιν και χρήσιν οιασδήποτε ξένης και εκφύλου και αλλοτρίας μουσικής… όσοι δε τυχόν έφθασαν εξ αγνοίας ή άλλως πώς εισαγαγείν εν ταις ιεραίς αυτών Εκκλησίαις την περί ης ο λόγος ανοίκειον τετράφωνον μουσικήν, αποβάλωσιν αυτήν αμέσως.» (βλέπε Παπαδόπουλος Γεώργιος, Ιστορική Επισκόπησης της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής, Αθήναι 1904, σελ.275-283).