Λειτουργικές παρατυπίες και ψαλτικά ολισθήματα (Γεωργίου Αγγελινάρα)

 

ARTHRO_AGGELINARA_PHOTO

(Από την εφημερίδα «Σαμιακόν Βήμα – Δευτέρα 14 Ιουλίου 2014»)

Όλες οι ιερές ακολουθίες πρέπει να τελούνται σύμφωνα με τις από αιώνων καθιερωμένες Λειτουργικές Διατάξεις, οι οποίες έχουν κατά καιρούς κωδικοποιηθεί στα διάφορα Τυπικά, από τα οποία αυθεντικότερα λογίζονται τα του Αγίου Σάββα, του Πρωτοψάλτου Κωνσταντίνου του Βυζαντίου και της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως.

Άλλοτε υπήρχε μεγάλος σεβασμός και προσήλωση προς τις παγιωμένες Τυπικές Λειτουργικές Διατάξεις, διότι και ο τύπος έχει τη σημασία του, επειδή επάνω στους τύπους και τα εκφραστικά λειτουργικά σχήματα σαρκώνεται το εκκλησιαστικό φρόνημα και επιβεβαιώνεται η αρετή της Υπακοής.

Σήμερα, παρατηρούμε ότι πολλοί κληρικοί και ιεροψάλτες αυθαιρετούν, προτιμώντας καινοτομίες οι οποίες ούτε απαραίτητες είναι, ούτε και εγκεκριμένες από κάποια Εκκλησιαστική Αρχή. Στην Εκκλησία δεν μπορεί να επικρατεί το ατομικό πνεύμα και η προσωπική κατ΄αρέσκειαν τέλεση των Ιερών Ακολουθιών.

Στην περίπτωση που τελείται Αρτοκλασία, το πρώτο ιδιόμελο της Λιτής ψάλλεται από τον αριστερό χορό. Αυτό ορίζει το εν χρήσει Τυπικό της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και από τον προεξάρχοντα ιερέα λέγεται το «Θεοτόκε Παρθένε». Το Τυπικόν του Πρωτοψάλτου Κωνσταντίνου, εγκεκριμένο από Συνοδική Επιτροπή του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σημειώνει τα εξής: «Κατά πάσαν εορτήν Δεσποτικήν τε και Θεομητορικήν και παντός εορταζομένου Αγίου, εις την αρτοκλασίαν «Θεοτόκε Παρθένε» ψάλλεται. Ωσαύτως και εν τη Διακαινησίμω Εβδομάδι.» Το εν χρήσει νεότερο Τυπικό της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, ορίζει ότι στην Αρτοκλασία ψάλλεται πάντοτε το «Θεοτόκε Παρθένε», αλλά κατά την Διακαινήσιμον Εβδομάδα, αντί του «Θεοτόκε Παρθένε», ψάλλεται το «Χριστός Ανέστη». Κακώς, ως εκ τούτου, ορισμένοι κληρικοί ψάλλουν το «Χριστός Ανέστη» μέχρι την εορτή της Αποδόσεως του Πάσχα και κάκιστα και ελαφρά τη καρδία, κάποιοι άλλοι ψάλλουν το Απολυτίκιον της Εορτής. Το «Θεοτόκε Παρθένε» ψάλλεται πάντοτε σε Ήχον Πλάγιον του Πρώτου.

Τα Δοξαστικά των Αποστίχων της Μεγάλης Τετάρτης «Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή…» και της Αποκαθηλώσεως «Σε τον αναβαλλόμενον το φως ώσπερ ιμάτιον…», όπως και το κάθισμα «Την ωραιότητα της Παρθενίας σου…» στις Ακολουθίες των Χαιρετισμών της Θεοτόκου και τα Προσόμοια «Πάντων προστατεύεις αγαθή…» και «Σφαγήν σου την άδικον Χριστέ…» στο τέλος των Κατανυκτικών Εσπερινών και του Μεγάλου Αποδείπνου, από τον αριστερό χορό ψάλλονται. Αυτό ορίζει το Τυπικόν της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Αλλά ούτε οι κληρικοί αρκούνται εις τα υπό των ιερέων ψαλλόμενα, ούτε οι εκ δεξιών ψάλλοντες περιορίζονται εις τα υπό του δεξιού χορού κατά τάξιν αποδιδόμενα. Τα θύματα είναι πάντοτε οι εξ αριστερών ψάλλοντες, οι οποίοι αντιμετωπίζονται ως ψάλτες δεύτερης διαλογής και ως εκ τούτου, πάσα εις βάρος τους υφαρπαγή θεωρείται κακώς, κάκιστα επιτρεπτή! Μόνο στον Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό της Κωνσταντινουπόλεως τηρείται απαρεγκλίτως η τάξις και διασώζονται οι αρχαίες συνήθειες, διότι η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία υπήρξε ανέκαθεν ο θεματοφύλαξ της παραδοσιακής Ψαλτικής Τέχνης και των Τυπικών Λειτουργικών Διατάξεων.

Τα Αυτόμελα Καθίσματα «Χορός Αγγελικός», «Κατεπλάγη Ιωσήφ» και «Την ωραιότητα της Παρθενίας σου» και όσα άλλα επί τη βάσει αυτών έχουν συντεθεί, εάν μεν ψάλλονται ως καθίσματα, ακολουθούν τον ήχο και τη ρυθμοτονική νομοτέλεια των Αυτομέλων Καθισμάτων. Όσα, όμως, ψάλλονται στη θέση των Απολυτικίων, ψάλλονται όπως τα ομόηχα Απολυτίκια.

Το «Χορός Αγγελικός», ως Κάθισμα, ψάλλεται όπως το Κάθισμα «Τον τάφον σου Σωτήρ», σε Ήχο Πρώτο και Μέλος Επείσακτον Χρωματικό, ενώ ως Απολυτίκιον ψάλλεται σύμφωνα με τα Απολυτίκια του Α΄ Ήχου, με δεσπόζοντες φθόγγους τον ΠΑ και τον ΔΙ.

Το «Κατεπλάγη Ιωσήφ», ως Κάθισμα, ψάλλεται σε ήχο Πλάγιο του Δευτέρου (Νενανώ), ενώ ως Απολυτίκιον, ψάλλεται σε ήχο Τέταρτο Χρωματικό, όπως όλα τα Απολυτίκια του Τετάρτου Ήχου. Ο Στέφανος Μιχαήλ, Λαμπαδάριος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, στην υπό του ιδίου εκδοθείσα «Μουσική Κυψέλη», έχει καταχωρήσει τα τροπάρια «Ετοιμάζου Ζαβουλών» και «Απεγράφετο ποτέ» ως Απολυτίκια σε Ήχο Τέταρτο Χρωματικό και όχι σύμφωνα με το Αυτόμελον Κάθισμα «Κατεπλάγη Ιωσήφ».

Όσα τροπάρια έχουν συντεθεί επί τη βάση του Αυτομέλου «Την ωραιότητα της Παρθενίας σου», εάν μεν υπέχουν θέση Καθίσματος, ψάλλονται όπως το Αυτόμελον Κάθισμα. Εάν, όμως, χρησιμοποιούνται ως Απολυτίκια, τότε ψάλλονται σύμφωνα με τα Απολυτίκια του Γ΄ Ήχου.

Στο «Μουσικόν Απάνθισμα» του Πρωτοψάλτου του Ιερού Ναού του Πρωτάτου στις Καρυές του Αγίου Όρους Χρυσοστόμου Αγιογράφου που εκδόθηκε το 1904 από το Πατριαρχικό Τυπογραφείο, το Απολυτίκιον του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου٭ συντεθειμένο σύμφωνα με το Αυτόμελον Κάθισμα «Την ωραιότητα της Παρθενίας σου», ο μουσικώτατος εκδότης το έχει τονίσει σύμφωνα με τα Στιχηρά του Γ΄ Ήχου και όχι σύμφωνα με το Αυτόμελον Κάθισμα.

Όσα Απολυτίκια είναι συντεθειμένα σύμφωνα με το Κοντάκιον της εορτής του Τιμίου Σταυρού «Ο Υψωθείς εν τω Σταυρώ εκουσίως» ψάλλονται όπως τα Απολυτίκια του Τετάρτου Ήχου. Αυτή είναι η Πατριαρχική Παράδοση, καταγεγραμμένη στα Απολυτίκια του Μικρού Παρακλητικού Κανόνος «Τη Θεοτόκω εκτενώς» και «Ου σιωπήσομεν ποτέ» σύμφωνα με τα Αναστασιματάρια των Πρωτοψαλτών της Μεγάλης Εκκλησίας Κωνσταντίνου του Βυζαντίου και Ιωάννου του Νεοχωρίτου.

Κατά τις εορτές του Τιμίου Σταυρού και της Σταυροπροσκυνήσεως, η τελετή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού τελείται κανονικά στο τέλος της Μεγάλης Δοξολογίας και όχι στο τέλος της Θείας Λειτουργίας, με την έωλη δικαιολογία ότι τότε το εκκλησίασμα είναι πολυπληθέστερο! Πολλές καινοτομίες υιοθετούνται με το πονηρόν επιχείρημα ότι αυτό αρέσει στον κόσμο! Εάν το κριτήριο της λειτουργικής ζωής της Εκκλησίας είναι το τι αρέσει και τι δεν αρέσει στον κόσμο, τότε το κάθε εκκλησίασμα θα επιβάλλει τις δικές του προτιμήσεις και τα πάντα θα είναι διαρκώς μεταβαλλόμενα, ασυνάρτητα και αλλοπρόσαλλα!

Στο Απολυτίκιον των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών που ψάλλεται τρεις φορές, κακώς παραλείπεται στο δεύτερο το «Δόξα Πατρί» και στο τρίτο το «Και νυν και αεί». Το ίδιο συμβαίνει και στα εισοδευτικά τροπάρια «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται» και «Ότε οι ένδοξοι Μαθηταί».

Ορισμένοι κληρικοί στην Εξόδιο Ακολουθία προτιμούν τα εκτός Τυπικού εξεζητημένα ιδιόμελα και όχι τα συνηθισμένα και από αιώνων καθιερωμένα. Οι Λατίνοι έλεγαν ότι η συνήθεια καθιερώνει τους γλωσσικούς κανόνες (consuetudo norma loquendi) και ο σπουδαίος πανεπιστημιακός γλωσσολόγος Κωνσταντίνος Κόντος, ο οποίος διετέλεσε και Γυμνασιάρχης του Πυθαγορείου Γυμνασίου, συμπληρώνει: «Είναι πολλώ κάλλιον να λέγει τις τα κοινολεκτούμενα ή σπουδάζων περί τα χαριέστερα, να βαρβαρίζει και να σολοικίζει δεινότατα!» («Είναι πολύ καλύτερα να μεταχειρίζεται κάποιος τις συνηθισμένες εκφράσεις, παρά να χρησιμοποιεί αρχαιοπρεπείς διατυπώσεις και να διαπράττει ασυγχώρητα γραμματικά και συντακτικά σφάλματα.»)

Η Ορθόδοξη Εκκλησία εκράτησε και διετήρησε μέχρι σήμερα τις αρχαίες συνήθειες με πολύ σεβασμό και με μεγάλη ακρίβεια. Όσες τροποποιήσεις έγιναν από πνεύμα φιλανθρωπίας και οικονομίας, καθιερώθηκαν έπειτα από την έγκριση της Εκκλησιαστικής Αρχής, η οποία αποφαίνεται πάντοτε Συνοδικώς και ουδέποτε ατομικώς! Και αυτό γίνεται για να αποθαρρύνονται οι προσωπικές παρεμβάσεις και οι κατά περίστασιν αυθαίρετες αλλαγές.

Έχει μεγάλη σημασία, όλες οι Ιερές Ακολουθίες να τελούνται παντού και πάντοτε κατά τον αυτόν τρόπον, για να διασφαλίζεται η ενότητα της Εκκλησίας και να δοξάζεται το πάντιμον και μεγαλοπρεπές όνομα της Αγίας Τριάδος «εν ενί στόματι και μια καρδία».

Όταν υιοθετούνται ασύμβατες και ετερόκλιτες αλλαγές, νοθεύεται και αλλοιώνεται η γνησιότητα των λειτουργικών εκφραστικών σχημάτων, με αποτέλεσμα να υποχωρεί το εκκλησιαστικό φρόνημα και να επικρατεί η κοσμική αισθητική, η οποία οδηγεί στον εκτροχιασμό της επιπόλαιης αυταρέσκειας. Η ρίζα του κακού είναι ο άμετρος εγωισμός και η ναρκισσιστική επιδειξιομανία!

Ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος παρατηρεί ότι εάν οι παρατυπίες επαναλαμβάνονται, τότε παγιώνονται και η κανονική τάξις θεωρείται αταξία!

٭ (Για ευκολότερη ανάγνωση, κάντε δύο φορές κλικ επάνω στο απολυτίκιον.)ΑΓΓΕΛΙΝΑΡΑΣ_ΑΡΘΡΟ_ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ_ΠΑΡΑΤΥΠΙΕΣ_3

Ακολουθεί άρθρο του φιλολόγου Θ. Δ. Σαρρηγιάννη για το βιβλίο του Γεωργίου Αγγελινάρα «Η Θεία Λειτρουργία»:

(Σημ.: Κάνοντας «κλικ» επάνω στο απόκομμα της εφημερίδας, η εικόνα μεγεθύνεται για εύκολη ανάγνωση. Για επιπλέον μεγέθυνση, πατήστε επανειλημμένα το πλήκτρο + στο πληκτρολόγιό σας, έχοντας ταυτόχρονα πατημένο το πλήκτρο Ctrl, δηλ. Control).

ARTHRO_SARRHGIANNH_GIA_BIBLIO_AGGELINARA_

 

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *