ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΠΕΤΡΙΔΗΣ
τ.Άρχων Πρωτοψάλτης της Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως
ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ ΠΕΤΡΙΔΗ
τ.ΑΡΧΟΝΤΟΣ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΟΥ ΤΗΣ ΑΓΙΩΤΑΤΗΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ
ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΥ ΣΥΝΕΤΑΞΕ ΚΑΙ ΕΣΤΕΙΛΕ ΣΤΟΝ κ.ΙΩΑΝΝΗ ΔΑΜΑΡΛΑΚΗ ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΟΝΤΑΙ ΕΙΣ ΕΝΔΕΙΞΙΝ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΥ.
ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ.
«Αγαπητέ μου Γιάννη,
Βυζαντινή Μουσική είναι η μουσική της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η μουσική των Ελλήνων και των Αγγέλων (Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης), η πιστή παράδοση των Πατέρων της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας. Είναι η μουσική που έχει γνώρισμά της, τη Μονοφωνία – Ομοφωνία και που εκτελείται μόνο με ανθρώπινη φωνή! Είναι η μουσική που δεν συνοδεύεται από όργανα!
Είναι η κατ΄εξοχήν Μουσική της Εκκλησίας μας, διότι είναι η μόνη ανά τον κόσμο αναντικατάστατη Μουσική που αποδίδει στην εντέλεια τον ειδικό χαρακτήρα των ύμνων, δηλαδή της χαράς, της λύπης, της ευχαριστίας, της παρακλήσεως κ.α. Είναι Προσευχητική μουσική!
Όπως γράφει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «αν δοκιμάσει τις να μεταφράσει εν τροπάριον εις την δημώδη γλώσσαν, τότε θα ίδη ότι η γλώσσα, ήτις είναι ζωντανή στα ηρωικά και ερωτικά, άσματα του λαού, είναι ψυχρά μέχρι νεκροφάνειας δια τα Τροπάρια».
Η Βυζαντινή Μουσική δεν είναι τέχνη κοσμική, αλλά τέχνη εκκλησιαστική και επιστημονική που έχει ως κύριο σκοπό να υπηρετεί αποκλειστικά τις λατρευτικές ανάγκες της Εκκλησίας!
Το ΥΦΟΣ της εκκλησιαστικής μελωδίας επιτυγχάνεται με την ευκρινή άρθρωση και ορθοφωνία που πρέπει να έχει κανείς κατά την εκτέλεση των ύμνων, καθώς και με τον ορθό και κατάλληλο τονισμό των λέξεων και τον ανάλογο χρωματισμό τους, σύμφωνα με τη σημασία και το περιεχόμενο που έχουν. Ταυτόχρονα, πρέπει να συνδέσει με επιτυχία, τη μελωδία με την έννοια των ψαλλομένων, καθιστώντας τη μελωδία εκφραστικό όχημα για την κατανόηση του νοήματος, ακόμη και δυσνόητων λέξεων και εκφράσεων που απαντώνται στα υμνολογικά κείμενα. Για να γίνουν όλα αυτά, πρέπει συνέχεια να ακούει παραδοσιακούς και έμπειρους Πρωτοψάλτες, όχι όμως να τους μιμείται απόλυτα!
Οι Μεγάλοι Πρωτοψάλται της Μ.τ.Χ.Ε. Ι.Ναυπλιώτης, Κ.Πρίγγος, Θ.Στανίτσας, ο καθείς με τη δική του προσωπική ιδιαιτερότητα, συνέβαλαν στη δημιουργία μιας πλούσιας Βυζαντινής Μουσικής παράδοσης, την οποίαν άφησαν ως πολύτιμη παρακαταθήκη σε μας τους νεότερους μουσικούς, για να τη διατηρήσουμε, να τη συνεχίσουμε, μεταλαμπαδεύοντάς την στις νεώτερες γενεές.
Επειδή δεν επιθυμώ να θεωρηθώ ως εξουσιομουσικομανής – έχω το δικό μου ιδεολογισμό – σχετικά με τη θεωρία του Σίμωνος Καρρά, αφήνω άλλους να την ερμηνεύσουν και να τη σχολιάσουν! Κατά καιρούς, έχουν γράψει τη γνώμη τους για την παρελθοντολογική, απαρχαιωμένη και δυσνόητη θεωρία του κ.Σ. Καρρά, επιφανείς Άρχοντες και Πρωτοψάλται, εμβριθείς μουσικολόγοι κ.α. και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι αύτη η θεωρία μόνο σύγχυση και αναστάτωση επέφερε στους Ιεροψαλτικούς κύκλους!
Εμείς το μόνο που επιθυμούμε είναι: Να συνεχισθεί η παιδεία της Μουσικής μας με τη θεωρία των τριών Μεγάλων και σοφών διδασκάλων, να εκσυγχρονισθεί και κυρίως να βελτιωθεί αυτή η παιδεία, η οποία έχει και την έγκριση της Μητρός Εκκλησίας, με μέσα οπτικοακουστικά, με ανάλογες διδασκαλίες, αποφεύγοντες τα παλαιά (άχρηστα για σήμερα) δυσνόητα σημαδόφωνα, που μόνο σύγχυση προκαλούν! Η Βυζαντινή Μουσική είναι συνυφασμένη με το απαραίτητο εκκλησιαστικό ύφος!
Τ Ο Υ Φ Ο Σ
Το ύφος δεν διδάσκεται, αλλά αποκτάται, ακούοντας συνεχώς διαπρεπείς Βυζαντινούς και παραδοσιακούς διδασκάλους. Το ύφος μεταδίδεται μόνο ακουστικά και κατά μίμηση, καθώς και με τη μεταλαμπάδευση από ψάλτη σε ψάλτη! Το ύφος στη Βυζαντινή Μουσική είναι από τα σπουδαιότερα που πρέπει να αποκτήσει ένας καλός ψάλτης! Είναι η διαυγής, ευκρινής και εμμελής απαγγελία στην έντεχνη απόδοση των ψαλλομένων!
Το ύφος είναι η προσφορά της μουσικής μας! Αν δεν έχουμε το απαραίτητο εκκλησιαστικό ύφος, θα είναι σαν να τραγουδάμε μέσα στην εκκλησία! Το ύφος είναι η ερμηνεία, η απόδοση και η έκφραση στη Βυζαντινή Μουσική! Δεν πρέπει, όμως, να μιμούμεθα απαραιτήτως στην έκφραση τον εκάστοτε δάσκαλό μας! Ο κάθε ψάλτης πρέπει να έχει την προσωπικότητά του!
Το ύφος εξαρτάται από την απόδοση και ερμηνεία – εμπειρία, καθώς και από την καλαισθησία του ψάλλοντος! Το ύφος και η έκφραση είναι ο τρόπος της απαγγελίας που καλλωπίζει το μέλος, που άνευ αυτών θα ήτο πεζό και άψυχο!
Το ύφος στη Βυζαντινή μουσική είναι η ορθή απαγγελία των φθόγγων, με τρόπο κατανοητό, κυρίως εκκλησιαστικό, ουδέποτε, όμως, με τρόπο τραγουδιστικό ή κοσμικό!
Το εκκλησιαστικό ύφος είναι το λεγόμενο «Πατριαρχικό». Στο Πατριαρχικό ύφος ψάλλονται τα κλασσικά, παραδοσιακά μελωδήματα και ψάλλονται πάντοτε οι ίδιες μουσικές θέσεις.
Το εκκλησιαστικόν (Πατριαρχικόν) ύφος διακρίνεται για την ιεροπρέπεια, τη σεμνότητα, τη σοβαρότητα, τον ενδεδειγμένο χρόνο για κάθε τροπάριο και τέλος για την αυστηρή προσήλωση στην πατροπαράδοτη εκκλησιαστική μελωδία! Όμως, είναι και σημείον αναφοράς καθώς και ψαλμωδιακός κανόνας της μουσικής μας. Επομένως, όταν συνδυαστούν όλα αυτά, δίνουν τον ορισμό της εννοίας του Πατριαρχικού – Εκκλησιαστικού ύφους!
Η έκφραση σχηματίζεται δια της ερμηνείας της σκέψης από τη φωνή. Η σκέψη διαμορφώνεται με την αισθητική της μελωδικής έμπνευσης.
Όπως όλοι γνωρίζουμε, η Βυζαντινή Μουσική είναι λατρευτική και γίνεται διδασκαλείο, εκπαιδευτήριο για να παιδαγωγείται η ψυχή!
Ο Μέγας θεωρητικός Χρύσανθος επισημαίνει «από πεπαιδευμένους μουσικούς γράφτηκε η νέα θεωρητική μέθοδος και από πεπαιδευμένους μουσικούς πάλιν προσμένεται η τελειοποίηση αυτής». Και συνεχίζει: «Τας επιδόσεις δρώμεν γιγνωμένας και των τεχνών και των άλλων απάντων, ου δια τους εμμένοντας τοις καθεστώσιν, αλλά δια τους επανορθούντας και τολμώντας αεί τι κινείν των μη καλώς εχόντων.»
Α Χ Ρ Ο Ν Ο Ι Χ Α Ρ Α Κ Τ Η Ρ Ε Σ
Σημεία εκφράσεως, Τροπικά, Καλλωπιστικά, Ποιότητος
Είναι σημεία που προσδίδουν στους φθόγγους διαφορετική έκφραση και δημιουργούν το εκκλησιαστικό ύφος.
Μετροφωνία σημαίνει όταν στη μουσική εκτέλεση δεν χρησιμοποιούνται και δεν εκτελούνται οι καλλωπιστικοί αυτοί άχρονοι χαρακτήρες!
Από τους αειμνήστους Μεγάλους Διδασκάλους της Κωνσταντινούπολης, που είχα την τύχη να τους ακούσω και να τους υπηρετήσω, κανείς τους δεν εμιμείτο τον άλλον! Ο καθείς τους είχε το δικό του προσωπικό – εκκλησιαστικό ύφος! Εκτελούσαν πιστότατα τα Βυζαντινά μελωδήματα. Η φωνή, η έκφραση, όμως, του καθενός, δηλαδή η προφορά των, διέφερε! Το ύφος, όμως, εκάστου εξ΄αυτών ήτο εκκλησιαστικόν – Πατριαρχικόν!
Αυτό το ύφος ακριβώς δεν μπορούν να το αντιληφθούν, να το κατανοήσουν οι μουσικοί της Δύσης, του πενταγράμμου, και εξακολουθούν να διδάσκουν στα ωδεία και στα φροντιστήρια τις κλίμακες Ματζόρε και Μινόρε! Η δική μας μουσική, όμως, έχει πλούτον Κλιμάκων και Διαστημάτων! Αύτη, λοιπόν, την ιδιαιτερότητα χρησιμοποιεί η Βυζαντινή Μουσική και παρουσιάζει αυτήν την υπέροχη μελωδία, που μυρίζει λιβάνι και ανυψώνει και μεταρσιώνει τας καρδίας των πιστών και μας υποβάλλει να προσευχηθούμε!
Πολλές φορές στη θεωρία της Μουσικής μας διακρίνουμε σε ορισμένα σημεία, και κυρίως στο Τυπικόν μέρος, τη λέξη: «Είθισται» ή «‘Αγραφον Τυπικόν». Διατί να μη γίνει επίσημον Τυπικόν, ώστε να μην υπάρχει ασάφεια; Η ασάφεια γεννά απορίες και αφήνει κενά και δίδεται η εντύπωση ότι στη Βυζαντινή Μουσική υπάρχουν αμφιβολίες, ενώ στη Δυτική Μουσική, όλα είναι Νόμος! Όσον αφορά την Τυπικήν διάταξιν, όλα όσα γράφονται στο Τυπικό, να εκτελούνται πιστότατα, τόσον από τους Ιεροψάλτας, όσον και από τους ιερείς, ώστε όλα να γίνονται με απόλυτον τάξιν!
Και κάτι ακόμη που πρέπει να έχουν υπ΄όψιν τους οι Ιεροψάλται: Το κάθε μάθημα που θα ψαλλεί, πρέπει να τελειώσει με τον ίδιο χρόνο, όπως είχε αρχίσει! Δηλαδή, σαν ένα εκκρεμές ρολόι που κτυπά ρυθμικά! Εκτός εάν υπάρχει χρονική αγωγή εις το μέσον του μαθήματος και τούτο πρέπει να αναγράφεται.
Η απαρέγκλιτος τήρησις των τυπικών διατάξεων, η χρονική αγωγή και η χαρακτηριστική απόδοσις των αχρόνων υποστάσεων, είναι τα μόνιμα χαρακτηριστικά του Εκκλησιαστικού – Πατριαρχικού ύφους!»