Ανδρέας Λεωνίδα Παπανδρέου

Αθήνα 30 Νοεμβρίου 1994

…Ένας Μεγάλος Μυσταγωγός της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής μας Μουσικής ήταν ο αείμνηστος Δάσκαλός μου, Άρχων Πρωτοψάλτης της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Κωνσταντίνος Πρίγγος του οποίου τα πονήματα (γραπτά και άγραφα) εκδίδω εγώ με δική του ευχή και προτροπή.

Για να σας εισαγάγω στη ‘«μουσική μορφή»’ του Πρίγγου, οφείλω να σας πω τούτο: Όταν έγινα μαθητής του, προϋπήρξα μαθητής του Καραμάνη, του Παναγιωτίδη και κυρίως του Μήτρου επί εικοσαετία και του Εθνικού Ωδείου. Γενόμενος μαθητής του Πρίγγου, κατέλυσα την πολυπλοκότητα με την απλότητα, την πολυμουσικότητα με τη γλυκύτητα, τα περιττά με τα απέριττα… Δηλαδή…. Οδηγήθηκα στην αρχοντιά…

Ο Κωνσταντίνος Πρίγγος γεννήθηκε το 1892 στην Κωνσταντινούπολη. Διδάχτηκε τα πρώτα νάματα της Ιερής Μουσικής από τον τότε Πρωτοψάλτη του Ι.Ν. των Εισοδίων της Θεοτόκου-Πέραν, Ευστράτιο Παπαδόπουλο στον οποίο Ναό, ο Πρίγγος διεκρίνετο ως ο Α΄ κανονάρχης. Έπειτα όταν προσλήφθηκε ως Β΄ Δομέστικος στον Πατριαρχικό Ναό, μαθήτευσε επί τετραετία στον Ιάκωβο Ναυπλιώτη, από τον οποίον διδάχτηκε το πατριαρχικό ύφος. Το 1925 ανεχώρησε από την Κωνσταντινούπολη και διατρέξας επί δεκαετία την Ελλάδα, ψάλλων σε Εκκλησίες της Καβάλας και της Θεσσαλονίκης και λόγω της φήμης την οποίαν είχε εν τω μεταξύ αποκτήσει, ανέδειξε πλήθος μαθητών, όχι όμως και ανταξίους του. Το 1933, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και έψαλλε σε διάφορες Εκκλησίες μέχρι το 1938, οπότε ανέλαβε άρχοντας Λαμπαδάριος, για να αναλάβει Πρωτοψάλτης την 1η Μαρτίου 1939.

Κωνσταντίνος Πρίγγος

Ο Πρίγγος συνδύαζε τη θεωρία και την πράξη στην πιο τέλεια μορφή. Πιστός τηρητής του σεμνού και μυστικοπαθούς Εκκλησιαστικού ύφους, υπηρέτησε με πίστη, υπευθυνότητα και συνείδηση την ιερή ασματική μας τέχνη, αγγίζοντας την τελειότητα στην εκτέλεση των ύμνων. Μουσικός συνθέτης άριστος, έχει μελοποιήσει πλήθος Εκκλησιαστικών ύμνων. Σε όλα τα έργα του, παρ΄ όλο που διαφοροποιεί μορφολογικά παλαιότερα μέλη, διατηρεί τις παραδοσιακές μορφές, ενώ σε πολλές περιπτώσεις διασκευάζει ή καλλωπίζει πολλές απ΄αυτές. Πολλά μαθήματα που περιέχονται στη «Νέα Μουσική Κυψέλη», σε βιβλία που έχουν εκδώσει σύγχρονοι πρωτοψάλτες και μουσικολόγοι μαθητές του (γνωστή είναι η σειρά «Πατριαρχική Φόρμιγγα», ενώ πολλά κυκλοφορούν χειρόγραφα. Οι επιφανείς Πρωτοψάλτες Θεσσαλονίκης Αθανάσιος Καραμάνης, Χρύσανθος Θεοδοσόπουλος και Χαρίλαος Ταλιαδώρος στις εκδόσεις μουσικών βιβλίων τους έχουν συμπεριλάβει πολλά μαθήματα του Κων/νου Πρίγγου. Είχε πολλούς μαθητές, μεταξύ των οποίων διακρίνονται οι: Χαρίλαος Ταλιαδώρος, Βασίλειος Νικολαΐδης, Σταμάτιος Παπαμανωλάκης, Γεώργιος Τσατσαρώνης, Γεώργιος Μαργαριτόπουλος, Πρόδρομος Παπαδόπουλος, Ανδρέας Παπανδρέου και πολλοί άλλοι. Πολλοί απ΄αυτούς είναι σήμερα κορυφαίοι Α΄ ψάλτες, λαμπροί εκτελεστές και επιφανείς θεράποντες της Ψαλτικής Τέχνης. Ο Πρίγγος απεχώρησε από την Πρωτοψαλτία το 1960 οπότε ήλθε στην Ελλάδα, όπου και πέθανε το 1964.

Όμως, γιατί ο Κωνσταντίνος Πρίγγος ήταν και αποκαλείται σαν μύστης και μυσταγωγός της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής μας Μουσικής;

Το Πατριαρχικό ύφος δεν διδάσκεται, δεν μεταδίδεται με κάποια «συνταγή», ούτε και γράφεται. Το Πατριαρχικό ύφος, επιφοιτάται όπως το Άγιο Πνεύμα. Έλκεται και δεν προορίζεται, κατακτά και δεν κατακτάται. Λεηλατεί και δεν λεηλατείται. Ο μυσταγωγός – ψάλτης γίνεται λεία του και όχι αυτό, λεία του ψάλτη.

Και ο μυσταγωγός Κων/νος Πρίγγος δέχτηκε το Πατριαρχικό ύφος απ΄ουρανού, ως προαιώνιο δώρο «της του Θεού Σοφίας». Προσείλκυσε το νάμα αυτοδυνάμως γιατί ήταν θέλημα Θεού.

Θα΄λεγα και για να γίνω σαφής, ότι τα στοιχεία ή οι προϋποθέσεις ή τα προσόντα αν θέλετε, που πρέπει να έχει ο διάκονος της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής για να γίνει μύστης και μυσταγωγός της είναι:
Η πίστη στο Θεό.
Ο φόβος Θεού και συνειδήσεως.
Η συνομιλία και συμβίωση με το Θεό.
Η μουσική συμβίωση.
Η ψυχοσυναισθηματική ανάταση και το βίωμα με το Λόγο από φιλοσοφική και θρησκευτική θεώρηση.

Το χρώμα, ο ρυθμός, το ύφος και η «εκτέλεση» της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής, είναι για το μυσταγωγό βίωμα και ζωή. Ψάλλει για να ζει και ζει για να ψάλλει. Αλλοτριώνει τα εγκόσμια για να υπηρετεί τα υπερκόσμια. Κατοικητήριό του: ο Ναός του Θεού. Τροφή του: ο «άρτος και οίνος». Ένδυμά του: ο Θείος Χιτώνας. Αποκάλυψή του: η Μεταμόρφωσή του και η Ανάληψή του σε όλες τις εκφάνσεις και εξάρσεις της διακονίας του.

Η νοηματική, σημασιολογική και διδακτική απόδοση των ψαλλομένων κειμένων

Ο μυσταγωγός ψάλτης πρέπει να΄χει και ακουστική ικανότητα για να ταυτίζει τα ψαλλόμενα με το «ορέγεσθαι» του εκκλησιάσματος στην συγκεκριμένη ψαλμωδία και στιγμή. Γιατί τα κείμενα και οι ήχοι αποδίδονται διαφορετικά σε κάθε λειτουργική εορτή. Π.χ. από πλευράς ήχου, αλλιώς αποδίδεται ο Πλάγιος Πρώτος όταν ψάλλουμε τη Μεγάλη Παρασκευή το Δοξαστικό της Αποκαθήλωσης «Σε τον αναβαλλόμενον το φως» κι αλλιώς αποδίδεται ο αυτός ήχος όταν ψάλλουμε το Πάσχα το Δοξαστικό «Αναστάσεως ημέρα». Από πλευράς κειμένου, αλλιώς αποδίδεται τη Μεγάλη Πέμπτη το κείμενο του Δευτέρου ήχου «Επί ξύλου βλέπουσα κρεμάμενον Χριστέ» και αλλιώς αποδίδεται στον ίδιο ήχο το κείμενο των Αίνων «Χαίρετε λαοί και αγαλλιάσθε».

Από πλευράς απαγγελίας αναγνωσμάτων ή προσευχών, ο μυσταγωγός ψάλτης είναι ιδιαίτερα προσεκτικός και ευλαβής. Είναι κατανοητός, σεμνός, γλαφυρός και κυρίως διδακτικός, π.χ. όταν απαγγέλλονται αναγνώσματα Παροιμιών ή Σοφιών πρέπει να χαρακτηρίζει και να επισημειώνει τα μεγάλα νοήματα με τον τόνο της φωνής του. Ο τόνος, το χρώμα και η απόδοση της φωνής του μυσταγωγού, κατά την εκτέλεση ύμνων, έχει αποφασιστική σημασία για την τελειοποίησή της. Άλλο χρώμα της φωνής όταν ψάλλονται πανηγυρικοί ύμνοι, άλλο όταν ψάλλονται νεκρώσιμοι κι άλλο όταν ψάλλονται ύμνοι μυστηρίων π.χ. γάμου, βαπτίσματος κ.λ.π.

Ο μυσταγωγός «γεννάει» το «δέον γενέσθαι και δέον ψάλλειν» σε κάθε στιγμή, ακόμη και την αλλαγή του ήχου στο ίδιο κείμενο. Π.χ. στο ιδιόμελο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, «τα πλήθη των πεπραγμένων μοι δεινών» αποδίδονται διαφορετικά από τις λέξεις «αλλά θαρρών εις το έλεος της ευσπλαχνίας Σου» του ίδιου κειμένου. Είναι, δηλαδή, η εκτέλεση κάθε κειμένου, ένας πίνακας ηχητικής και λεκτικής ζωγραφιάς.

Ο μυσταγωγός – ψάλτης (όπως ο Μεγάλος Πρίγγος) πρέπει να ψάλλει για να ακούγεται όπως θα΄θελε ο ίδιος να το ακούν οι εκκλησιαζόμενοι. Και τότε, αφήνει τα ίχνη στο συναίσθημά τους. Ποτέ δεν πρέπει η μουσική απόδοση να είναι εις βάρος του κειμένου, ούτε το κείμενο εις βάρος της μουσικής απόδοσης. Και η μουσική και το κείμενο είναι συμπρωταγωνιστές αδιαίρετοι, αλληλέγγυοι και ομότροποι.

Εγκαταλείποντας το στασίδι, ο μύστης – ψάλτης πρέπει να νοιώθει εξιλεωμένος και κεκαθαρμένος. Πρέπει να έχει την αίσθηση ότι έκανε διάλογο με τον Θεό κι ότι συνομίλησε με τους υμνογράφους των οποίων ερμήνευσε τα κείμενα, όπως αυτοί ήθελαν να ερμηνευτούν όταν τα έγραφαν.

Ο Κωνσταντίνος Πρίγγος όταν ερμήνευε τα κείμενα συνακολουθείτο απ΄όλο του το είναι. Συνέψαλλαν μαζί του το συναίσθημά του, η ψυχή του, το χρώμα της φωνής του, οι κινήσεις του, οι σπασμοί και ρηγματώσεις του προσώπου του κι αυτή ακόμη η σεμνότητα της στάσης του πάνω στο στασίδι. Έδινε τα πάντα για την τέλεια «εκτέλεση». Το απήχημα και το καταληκτικό «ΑΜΗΝ» είχαν την ίδια σημασία με το κείμενο που περιέκλειαν. Είτε άδεια, είτε γεμάτη ήταν η Εκκλησία, αυτός έψαλλε με την ίδια κατάνυξη και το ίδιο δέος! Κι αυτό γιατί πίστευε (και έτσι είναι) ότι έψαλλε για τις μορφές – εικόνες που παράστεκαν μέσα στην Εκκλησία!

Ο μύστης ψάλτης δέχεται εκ προοιμίου την πανταχού παρουσία του Θεού. Και αφού έτσι είναι, τότε γιατί να μη νιώθει τον ίδιο το Θεό δίπλα του  και μέσα στην Εκκλησία και έξω από αυτή;

Όταν πιστεύεις ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών, τότε τι νόημα έχει να επιλέγεις πού είναι παρών και πού απών; Ναός του Θεού είμαστε εμείς, ο καθένας μας. Άρα, όλοι μας είμαστε υμνητές του Θεού και μυσταγωγοί σε υπολανθάνουσα κατάσταση!

Είμαστε όλοι μας μουσικές νότες, ρέουσες εν αρμονία και φόβω Θεού!Είμαστε παιδιά Του, έργα των δακτύλων Του και άρα αθάνατοι εν ονόματί Του και επί τη προσδοκία και προσμονή της Κρίσεώς Του…

Ανδρέα Λεων. Παπανδρέου
Δικηγόρος παρ΄Αρείω Πάγω,
Οικονομικός και Πολιτικός Επιστήμων,
Καθηγητής Βυζαντινής Μουσικής