2ο Παγκρήτιο Συνέδριο Βυζαντινής Μουσικής – Μέρος 1ο. Ομιλητές: α)Θεοχάρης Δετοράκης, καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης (θέμα: «Η υμνολογία της αρχαίας Εκκλησίας»). β)Κωνσταντίνος Ζόππας, Πρωτοψάλτης – καθηγητής Πηροφορικής, (θέμα: «Βυζαντινή Μουσική και Μοντέρνα Τεχνολογία»). Διοργάνωση: Παγκρήτιος Σύλλογος Φίλων Βυζαντινής Μουσικής «Όσιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης». (Ηράκλειο – 21/11/1997.)
1ο Παγκρήτιο Συνέδριο Βυζαντινής Μουσικής – Μέρος 3ο. Ομιλητές: α)Βασίλειος Πολύζος, Δικηγόρος παρ΄Αρείω Πάγω – Ερευνητής της Βυζαντινής Μουσικής (θέμα: «Η παρασημαντική του χρόνου»). β)Εμμανουήλ Χατζημάρκος, Πρωτοψάλτης – καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (θέμα: «Η διαχρονικότητα της Βυζαντινής Μουσικής»). Διοργάνωση: Παγκρήτιος Σύλλογος Φίλων Βυζαντινής Μουσικής «Όσιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης». (Ηράκλειο – 23/11/1996.)
1ο Παγκρήτιο Συνέδριο Βυζαντινής Μουσικής – Μέρος 2ο. Ομιλητές: α) Ανδρέας Βουτσινάς, συγγραφέας μουσικών βιβλίων (θέμα: «Η καταγωγή της αρχαίας Ελληνικής Μουσικής – Βυζαντινής – Δημοτικής»). β) Αντώνιος Αλυγιζάκης, καθηγητής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (θέμα: «Βυζαντινή Μουσική – Ήχος και Φως»). Διοργάνωση: Παγκρήτιος Σύλλογος Φίλων Βυζαντινής Μουσικής «Όσιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης». (Ηράκλειο – 23/11/1996.)
1ο Παγκρήτιο Συνέδριο Βυζαντινής Μουσικής – Μέρος 1ο. Ομιλητές: τέως Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κυρός Τιμόθεος, π.Αντώνιος Παπαδημητρίου, Ιωάννης Δαμαρλάκης, Χρήστος Δοριάκης, π.Γεώργιος Σωμαράκης, Πρωτοπρεσβύτερος Ιερού Ναού Αναλήψεως (θέμα: «Ο ψάλτης, φορέας διατήρησης της Βυζαντινής μουσικής μας παράδοσης»). Διοργάνωση: Παγκρήτιος Σύλλογος Φίλων Βυζαντινής Μουσικής «Όσιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης». (Ηράκλειο – 22/11/1996.)
Τα Ελληνικά τραγούδια
«Πρέπει να σας πω ότι δεν ήμουν πάντοτε υπέρ των τόνων. Τους θεωρούσα διακοσμητικά στολίδια, κατάλοιπα άλλων εποχών, που δεν χρειάζονται πια. Και καθώς δεν ήμουν ποτέ καλός στην ορθογραφία, το μονοτονικό με διευκόλυνε. Βέβαια, η γλώσσα χωρίς τόνους φάνταζε στα μάτια μου, σαν σεληνιακό τοπίο, αλλά νόμιζα ότι αυτό ήταν μια προσωπική μου εντύπωση, θέμα συνήθειας. Ώσπου συνέβη το εξής:
Είχα βρεθεί για ένα διάστημα ν’ ακούω συστηματικά, καινούργια ανέκδοτα τραγούδια επωνύμων και ανωνύμων, για λογαριασμό της δισκογραφικής εταιρείας «Λύρα», προκειμένου αυτή να τα Συνέχεια
Κωνσταντίνος Πρίγγος
«Συνταγή γιατρού» για τους μαθητές της Βυζαντινής Μουσικής»
ΙΩΑΝΝΗΣ Χ. ΔΑΜΑΡΛΑΚΗΣ
ΑΡΧΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΟΥ ΨΑΛΤΗΡΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ – ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
Φιλελλήνων και Φιλίας 1, Τ.Κ. 71 307 ΗΡΑΚΛΕΙΟ τηλ. 2810.230620 και 6977.412.081
ΗΡΑΚΛΕΙΟ, 1η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012
Αγαπητοί μαθητές και μαθήτριες!
Πολλοί με ρωτούν, «κατά καιρούς», τι να ακούν, ποιους να ακούν και τι να διαβάζουν, εφαρμόζοντας αυτό που γράφω στο βιβλίο μου και το οποίο είχε πει ο αείμνηστος ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΡΙΓΓΟΣ, ότι τρία πράγματα πρέπει να κάνει ο «θέλων μουσικήν μαθείν», δηλαδή πρώτον να ακούει, δεύτερον να ακούει και τρίτον να ακούει!
Επίσης, πολλοί με ενημερώνουν για το τι συμβαίνει στο διαδίκτυο. Γράφει ο Γεώργιος Αγγελινάρας: «Χιλιάδες εκδόσεις δίσκων, κασετών, CD, DVD, βιβλίων κ.α. Το διαδίκτυο γεμάτο από ιστοσελίδες και σύγχρονους τρόπους επικοινωνίας και προβολής της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής. Και θαρρείς πως ζεις στον χρυσούν αιώνα της Βυζαντινής Μουσικής. Αμ, δε ! ! ! Ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός!».
Σήμερα και το λέγω με απόλυτη βεβαιότητα, επικρατεί σύγχυση, ασχετοσύνη (μετά πολλής επιστημονοφάνειας), αμάθεια («εν πολλοίς και πολλώ»), θρασύτητα και καταπάτηση ιερών και οσίων. Ο σεβασμός εξέλιπεν! Και το κυριότερο: τις ιδιορρυθμίες, τις ιδιαιτερότητες, αλλά και την έλλειψη ταλάντου, τα προβάλλουν ως παράδοση. Ήμαρτον…
Δεν θα ήθελα να επεκταθώ περισσότερο σ’ ένα τόσο μεγάλο θέμα, για το οποίο, λίαν συντόμως, θα καταθέσω «ουχί γνώμην προσωπικήν», αλλά την Φωνήν της παραδόσεως μέσω γραπτών πηγών (χειρόγραφα και ηχογραφήσεις) αλλά και ιστορικών, θεολογικών, φιλολογικών, μουσικολογικών ερευνών και αρχείων στο βιβλίο μου «ΑΛΛΟ ΚΑΛΗ ΦΩΝΗ ΚΙ ΑΛΛΟ ΚΑΛΟΣ ΨΑΛΤΗΣ».
Σήμερα περιορίζομαι ν’ αναφέρω, αν θέλετε να υποδείξω, «ολίγα τινά» τα οποία θα αποτελέσουν το ξεκίνημα, την πυξίδα δηλαδή, μήπως και η εκπέμπουσα SOS Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική σωθεί, αλλά και οι «ναυαγοί» εκτελεστές, ερευνητές, εξηγητές, διαμορφωτές, διαφωτιστές και λογής – λογής ερμηνευτές, βρουν «σανίδα σωτηρίας».
ΒΙΒΛΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ:
Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ:
1. «Θεωρία και Πράξις της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής» ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
2. Θεωρητικό ΑΒΡΑΑΜ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ
————————————————
Β. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ:
1. ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΑΤΑΡΙΟΝ ΠΕΤΡΟΥ (1820)
2. ΕΙΡΜΟΛΟΓΙΟΝ ΠΕΤΡΟΥ
3. ΔΟΞΑΣΤΑΡΙΟΝ ΠΕΤΡΟΥ
4. ΔΟΞΑΣΤΑΡΙΟΝ ΠΕΤΡΟΥ υπό Γ. ΒΙΟΛΑΚΗ
5. ΠΑΝΔΕΚΤΗ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ – ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ
6. ΠΑΝΔΕΚΤΗ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ – ΟΡΘΡΟΣ
7. ΠΑΝΔΕΚΤΗ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ – Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
8. ΤΑΜΕΙΟΝ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑΣ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ
9. ΙΔΙΟΜΕΛΑΡΙΟΝ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ
10.ΤΑΜΕΙΟΝ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
11. ΔΟΞΑΣΤΑΡΙΟΝ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
Αυτά είναι τα βιβλία που περιέχουν την γνησίαν παράδοσιν της ορθοδόξου Θ. Λατρείας και τα οποία «μοσχομυρίζουν λιβάνι και όχι κολώνια».
Ο Α. Βαλληνδράς στο θεωρητικό του γράφει: «Η Βυζαντινή ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ Μουσική στο χώρο της Θ. Λατρείας ό,τι είχε να πει το είπε». Ο δε αδελφός του, πρώην Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος, συμπλήρωσε: «Δεν υπάρχουν περιθώρια διασκευών και βελτιώσεων! Τα πάντα λίαν καλώς εποιήθησαν, μουσικώς, ποιητικώς, μετρικώς και θεολογικώς. Όστις θέλει να επιδείξει το τάλαντόν του, ας εντρυφήσει εις αυτά. Όστις δε θέλει να δείξει τας ικανότητάς του εις την μελοποιίαν, υπάρχουν ακολουθίαι νέων αγίων και οσίων!»
Ποιους ψάλτες θα ακούτε:
1) ΙΑΚΩΒΟ ΝΑΥΠΛΙΩΤΗ
2) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΠΡΙΓΓΟ
3) ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟ ΣΤΑΝΙΤΣΑ
4) ΑΘΑΝΑΣΙΟ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗ
5) ΑΘΑΝΑΣΙΟ ΚΑΡΑΜΑΝΗ
6) ΧΑΡΙΛΑΟ ΤΑΛΙΑΔΩΡΟ
Τέλος, ο Γεώργιος Αγγελινάρας και ο επί 38 χρόνια βοηθός του Κων/νου Πρίγγου (η «σκιά του», όπως τον έλεγαν οι Κων/πολίτες) Σταμάτιος Παπαμανωλάκης λέγουν : «ζυγαριά που ζυγίζουμε και μέτρο που μετρούμε: ΙΑΚΩΒΟΣ ΝΑΥΠΛΙΩΤΗΣ».
Σημ. Πολλοί μαθητές μου έχουν ονομάσει την επιστολή μου αυτή «συνταγή ιατρού δια την πάσχουσαν και νοσούσαν Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική».
Ο Παγκρήτιος Σύλλογος Φίλων Βυζαντινής Μουσικής «Ο Όσιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης» βράβευσε τον Άρχοντα Πρωτοψάλτη της Αγιοτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως και Μητροπολιτικού Ναού Θεσσαλονίκης, Αθανάσιο Καραμάνη. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, απηύθηναν χαιρετισμό: ο επίτιμος πρόεδρος του συλλόγου, πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου και ιερατικός προϊστάμενος του Ι.Μ.Ν. του Αγίου Μηνά π.Αντώνιος Παπαδημητρίου και ο πρόεδρος Ιωάννης Δαμαρλάκης. Παρουσίαση: Ιωάννης Δρακωνάκης. Η βράβευση έλαβε χώρα στις 24/10/99, στο Ηράκλειο Κρήτης.
Το Συμβούλιο του Α′ Δημοτικού Διαμερίσματος του Δήμου Θεσσαλονίκης οργάνωσε εκδήλωση προς τιμήν του Μουσικολογιωτάτου κ.Αστερίου Δεβρελή, για τη μεγάλη προσφορά του στη διάσωση της γνήσιας Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Μουσικής. Την εκδήλωση, η οποία πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 10 Σεπτεμβρίου 1997, χαιρέτησαν ο πρόεδρος του Συμβουλίου κ.Βασίλειος Γάκης και ο Καθηγητής – Πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης κ.Γεώργιος Παπάζογλου.
ΙΩΑΝΝΗΣ Χ. ΔΑΜΑΡΛΑΚΗΣΤηλ. και Fax 2810.230.620 – 6977.412.081
ΗΡΑΚΛΕΙΟ, 7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012
Μετά από μια ολόκληρη 40ετή θητεία στα ιερά αναλόγια και 30ετή στη διακονία της διδασκαλίας της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής, δεν μπορώ ακόμη να κατανοήσω πώς και γιατί «κυκλοφορεί» στα «ψαλτικά δρώμενα» η φράση: «θα πιάσω τον ήχο». Πώς και γιατί λέγεται: «θέλω να μάθω να βρίσκω τους ήχους». Πολλές φορές σκωπτικά απαντούσα : «Να τώρα είναι στον αέρα ένας ήχος, πιάστε τον!» Ή «κάτι κυκλοφορεί ανάμεσα μας, ψάξτε»!
Σήμερα με τη μεγάλη πείρα, που όπως ανέφερα απέκτησα, καθώς και από μια μεγάλη έρευνα που άρχισε αμέσως μετά την κυκλοφορία του πρώτου έργου μου «ΠΩΣ ΘΑ ΜΑΘΩ ΝΑ ΨΑΛΛΩ ΠΡΑΚΤΙΚΑ», επίσης με τη συνεργασία όλων των μαθητών μου, αλλά και των 85 συγχορωδών μου, σας διαβεβαιώ ότι όλα αυτά είναι ουτοπία, ένας μύθος! Και εξηγούμαι: Όταν σας παρακαλέσω να τραγουδήσετε ένα τραγούδι ή να ψάλλετε ένα τροπάριο που ξέρετε καλά, θα ψάξετε να βρείτε τον ήχο ή ο,τιδήποτε άλλο ή θα ξεκινήσετε αμέσως χωρίς δισταγμό να το τραγουδάτε ή να το ψάλλετε; Τι συμβαίνει λοιπόν σ’ αυτή την περίπτωση; Επίσης ένα άλλο παράδειγμα καθαρά ψαλτικό: πώς ένας Ψάλτης μουσικός ή πρακτικός ψάλλει ένα προσόμοιο από το Μηναίο χωρίς μουσικά; Τι συμβαίνει, λοιπόν; «Ποιο είναι το συμπέρασμά σας;», θα ρωτήσετε. Έχω πει πολλές φορές ότι η μουσική, το τραγούδι, η ψαλτική είναι πρώτιστα θέμα ταλέντου,αγάπης, θέλησης και αφιέρωσης. Απλά, ποιος λαϊκός – δημοτικός τραγουδιστής, οργανοπαίχτης, συνθέτης είχε μουσικές γνώσεις; Έλεγαν οι περισσότεροι «εμείς εξ ακοής τραγουδάμε»! «Το ακούμε και το λέμε», έλεγε ο μεγάλος Στέλιος Καζαντζίδης. «Πώς παίζετε τόσο όμορφα;», ρώτησε τον Βασίλη Τσιτσάνη, «χωρίς να ξέρετε μουσική;» ένας μεγάλος συνθέτης της Δύσης. «Εγώ μιλώ με το μπουζούκι μου! Μ’ αγαπά και τ’ αγαπώ! Ό,τι του λέω κάνει! Έχω ένα καλώδιο αόρατο που συνδέει τα χέρια μου με τις χορδές του και με τη ψυχή μου»! Ο μεγάλος δάσκαλος της Κρητικής μουσικής Θανάσης Σκορδαλός ερωτηθείς από τον Σπύρο Περιστέρη, ποιο ωδείο έχει τελειώσει, απήντησε : «Το ωδείο του Σπηλίου». «Ποιο είναι το Σπήλι;», συνέχισε ο Περιστέρης. «Το χωριό μου», είπε ο Σκορδαλός. «Και έχει ωδείο το χωριό σας;» «Έχει τα γάργαρα νερά, τα ήθη και τα έθιμα, την παράδοσή του!» «Δηλαδή δεν ξέρετε να διαβάζετε νότες;» «Ζώ την Κρητική Παράδοση, αγαπώ την Κρήτη, είμαι Ορθόδοξος Χριστιανός και από μικρό παιδί στο ψαλτήρι. Αυτό είναι το ωδείο μου»!
Θα μπορούσα να φέρω χιλιάδες παραδείγματα για να στηρίξω την πεποίθησή μου, το «πιστεύω» μου και μάλιστα πολλά ψαλτικά παραδείγματα, ότι «ο ήχος είναι άυλον, άοσμον και αόρατον» κατά την έκφραση του αειμνήστου άρχοντος Διδασκάλου του γένους ημών Κ. Πρίγγου. «Τότε πώς θα βρίσκω τους ήχους;», θα εξακολουθήσετε να με ρωτάτε. Η απάντηση μια και μοναδική (το ίδιο παράδειγμα χρησιμοποιώ και στους σπουδαστές της μουσικής μας): Έχετε δει ποτέ θεατρική ή κινηματογραφική παράσταση και να κρατούν οι ηθοποιοί τους ρόλους τους στα χέρια; «Όχι φυσικά», θα απαντήσετε. Τότε; Θα πρέπει απαραιτήτως να μάθει το ρόλο του απ’ έξω και ο υποβολέας απλά κρυμμένος θα τον βοηθά. Για μας τους μουσικούς, το μουσικό κείμενο είναι ο υποβολέας!
Όπως γράφω στο κεφάλαιο «περί μελέτης» της Βυζαντινής Μουσικής, δηλαδή τον τρόπο μελέτης, εκμάθησης και εν τέλει πρακτικής εξάσκησης, η ψαλτική τέχνη θέλει μελέτη, επιμονή και υπομονή.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ (ένας πρακτικός τρόπος για να μάθουμε να ψάλουμε):
1) Στην αρχή μαθαίνω από στήθους (απ’ έξω κι ανακατωτά όπως λέγαμε στο σχολείο) τα κυριότερα προσόμοια.
2) Μαθαίνω τα γνωστά τροπάρια :
Α΄ ήχος: «Σώσον Κύριε τον λαόν σου».
Β΄ ήχος: «Φώς ιλαρόν».
Γ΄ ήχος: «Την ωραιότητα», «Αι γενεαί πάσαι».
Δ΄ ήχος: «Ανοίξω το στόμα μου», «Η γέννησίς σου».
Πλ. Α΄ ήχος: «Χριστός ανέστη», «Η ζωή εν τάφω», «Ευλογητάρια».
Πλ. Β΄ ήχος: «Κύματι θαλάσσης», «…ον παίδες ευλογείτε», «Σήμερον κρεμάται»
Βαρύς ήχος: «Πλούσιοι επτώχευσαν», «Τις Θεός μέγας».
Πλ. Δ΄ ήχος: «Τη υπερμάχω», «ευλογητός ει Χριστέ ο Θεός ημών».
Θα σας βοηθήσουν σαν προετοιμασία στον ήχο που ετοιμάζεστε να ψάλετε και
3) αρχίζω σιγά – σιγά, αλλά σταθερά και αταλάντευτα την εκμάθηση της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής από παραδοσιακό ΔΑΣΚΑΛΟ – ΨΑΛΤΗ. Παράλληλα συνεχώς και ακαταπαύστως, ακούω παραδοσιακούς ψάλτες (ακούω και όχι ψάλλω μαζί – σημαντικό να μάθουμε να ακούμε).
Αυτά «εν ολίγοις» είναι η απάντησή μου στο : «πώς θα πιάσω τον ήχο». Απλά, όπως ξεκινάς και τραγουδάς ένα τραγούδι ή μια ψαλμωδία που γνωρίζεις, δηλαδή έχει «μπει μέσα σου», έχει γίνει «κτήμα σου», το «ξέρεις», έτσι θα μάθεις και τα υπόλοιπα. Και μην ξεχνάς: η επανάληψη «μήτηρ μαθήσεως». Η συμβουλή μου και η προτροπή μου είναι αυτό που ο μεγάλος μουσικός της ιεράς ψαλμωδίας Μανουήλ έγραφε : «Ο θέλων μουσικήν μαθείν και θέλων επαινείσθαι, θέλει πολλάς υπομονάς, θέλει πολλάς ημέρας, θέλει καλόν σωφρονισμόν και φόβον του Κυρίου, τιμήν εις τον Διδάσκαλον, δουκάτα εις τας χείρας, τότε να μάθει ο μαθητής και τέλειος να γίνει»!
π. Δοσίθεος
Ιωάννης Δαμαρλάκης και π. Δοσίθεος
Ο π.Δοσίθεος ομιλεί με θέμα «Η Ψαλτική κατά τον ιερό Χρυσόστομο και η εποχή μας», στα πλαίσια του εορτασμού της μνήμης του Οσίου Ιωάννου του Κουκουζέλους, προστάτη αγίου του Παγκρητίου Συλλόγου Φίλων Βυζαντινής Μουσικής. Η εκδήλωση έλαβε χώρα στις 14/10/07, στο πνευματικό κέντρο του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο Κρήτης.